Τερέντιος, ΄Αφερ (Λιβυκός) Πόπλιος

(Publius Terentius Afer, Καρχηδόνα περίπου 190 π.Χ. – περίπου ; 160). Ρωμαίος κωμικός ποιητής. Δούλος του συγκλητικού Τερέντιου Λουκανού, απέκτησε πολιτικά δικαιώματα, αφού έγινε απελεύθερος. Έζησε σε στενή επαφή με τους ελληνίζοντες κύκλους των Σκιπιώνων, που προωθούσαν τη δημιουργία ενός λόγιου και εκλεπτυσμένου ανθρωπισμού. Σώθηκαν 6 κωμωδίες που ο Τ. έγραψε και ανέβασε (είναι χαρακτηριστικό πως τους τίτλους αποτελούν ελληνικές λέξεις, μεταγραμμένες στα λατινικά): Ανδρία (Andria), Εαυτοντιμωρούμενος (Heautontimorumenos), Ευνούχος (Eunuchus), Φορμίων (Phormio), Αδελφοί (Adelphoe), Εκυρά (Hecyra, η λέξη είναι ελληνική, ομηρική και σημαίνει την πεθερά). Από άποψη περιεχομένου, τα έργα του Τ. δεν διαφέρουν από τα έργα της νέας ελληνικής κωμωδίας και τις ρωμαϊκές μιμήσεις τους: πρόκειται για περίπλοκες καταστάσεις, που στηρίζονται στον αγώνα μεταξύ νέων και γέρων για τον έρωτα, όπου οι πρώτοι θριαμβεύουν με τη βοήθεια πονηρών δούλων και με τυχαίες αναγνωρίσεις. Τα πρόσωπα είναι συνήθως τσιγγούνηδες και στριμμένοι γέροι, επιπόλαιοι νέοι, πονηροί δούλοι και διαβολεμένες εταίρες. Το περιβάλλον είναι κατά κανόνα ελληνικό και οι σκηνές γίνονται στην ύπαιθρο. Παρ’ όλη τη μεγάλη χρήση του συμφυρμού (συνδυασμού σε κάθε κωμωδία φράσεων, σκηνών, καταστάσεων που πάρθηκαν από διάφορα και χωριστά ελληνικά πρότυπα, κατά κύριο λόγο του Μενάνδρου), μπορούμε να διακρίνουμε στα έργα του Τ. την παρουσία μιας ξεχωριστής προσωπικότητας, της οποίας τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η οξεία ευαισθησία για τις ψυχολογικές αποχρώσεις, ο σεβασμός της ανθρώπινης προσωπικότητας και η προσοχή για τις αισθηματικές συγκινήσεις. Η γλώσσα είναι εκλεπτυσμένη και καθαρή, εκλεκτική στις λέξεις, και αξιώθηκε τον έπαινο του αυστηρού Κικέρωνα και του Καίσαρα. Η τέχνη του Τ. ήταν για τη Ρώμη ένας επαναστατικός νεωτερισμός και σημείωσε μικρή μόνο επιτυχία. Ο Καίσαρας που, όπως σημειώθηκε, επαίνεσε τη γλώσσα του T., ως προς την κωμική του τέχνη τον θεωρεί πολύ υποδεέστερο του Μενάνδρου, με τον οποίο συνήθως συγκρίνεται. Εξάλλου τονίζεται και η έλλειψη ή η ανεπάρκεια της vis comica (της κωμικής δύναμης), που θεωρείται από τα μεγάλα προσόντα του Πλαύτου. Η συγκριτική εξέταση των δύο Ρωμαίων ποιητών έγινε αναπόφευκτη με τον χρόνο στη λογοτεχνική κριτική· είναι δύσκολο να βρει κάποιος δύο ποιητές τόσο όμοιους στις πηγές και στα θέματα που χρησιμοποιούσαν και τόσο διαφορετικούς στο γούστο και στην ευαισθησία. Ο Τ. ασφαλώς δεν έχει το κωμικό σφρίγος των σκηνικών ευρημάτων, των διφορούμενων, του αστείου, με το οποίο το κοινό γελά ευχαριστημένο, αλλά ο Πλαύτος δεν θα μπορούσε ποτέ να συλλάβει μια σκηνή του συναισθηματικού θεάτρου παρόμοια με αυτή που αρχίζει ο Εαυτοντιμωρούμενος, όπου ο γέρος πατέρας δουλεύει τη γη αναζητώντας στη σκληρή τιμωρία του εαυτού του την εξαγορά της αυστηρότητας, που είχε δείξει προς τον γιο του, ενώ οι τύψεις τον βασανίζουν πάντα και τον κάνουν ευερέθιστο και απαρηγόρητο. Ασφαλώς ο Τ. μοιάζει με τον Μένανδρο και από αυτόν κληρονόμησε το μήνυμα της φιλίας, της φιλανθρωπίας, της αλληλεγγύης εκείνων, που πάσχουν, όπως και τους απαλούς τόνους και τη ζωηρότητα ενός σφιχτού και αριστοκρατικού ύφος, καθώς και κάποια ηθικολογία, η οποία στους Αδελφούς απειλεί να ταράξει την ποίηση με τον παιδαγωγικό προβληματισμό. Προτομή του Λατίνου κωμικού ποιητή Τερέντιου, που έζησε το 2o π.Χ. αι. (Ρώμη, Καπιτωλίου).